مقدمه ای دربارهٔ میلگرد و خمکاری میلگرد
میلگردها به عنوان یک عضو کششی و تقویتی در اجزای ساختمان کاربرد دارند. حال این میلگردها باید به شکلی باشند که در تمامی مراحل ساخت بتوان از آنها استفاده کرد.
برای این کار شما باید با خمکاری میلگرد و روش‌های آن به‌طور کامل آشنا باشید، اصطلاح خمکاری میلگرد به تغییر شکل میلگرد گویند بدون آن که شکسته یا از مقاومت آن کم شود. بدیهی است که برای تبدیل میلگرد به مدل‌های خاص، باید آن را خم کنیم. فرایند خم‌کردن میلگرد آنقدرها هم که ما تصور می‌کنیم، ساده نیست.
فرایند خمکاری میلگرد از نیروی وارده پیرامون یک نقطه انجام می‌شود، در این حالت قسمت درونی میلگرد درگیر نیروی فشاری و قسمت بیرونی آن درگیر نیروی کششی می‌شود. تمامی عملیات انجام شده در خمکاری میلگرد باید طبق آیین‌نامه‌ها وضوابط مطرح شده باشد، پیروی از قوانین علاوه بر عدم به وجود آمدن مشکلات سازه ای باعث امنیت شغلی هم می‌شود.
علت خم کردن میلگرد
در برخی از مواقع میلگردها به همان شکل ساده و شاخه ای کاربرد ندارند و میبایست با ترفندهایی آنها را به دیگر اشکال مورد نیاز در بیاوریم برای مثال در برخی از قسمت‌های فونداسیون و آرماتوربندی نیاز است که میلگردها خم شده و به شکل دیگری باشند. در اینجا انواع اشکال میلگرد را نام برده به توضیح هر یک خواهیم پرداخت.
- میلگرد سنجاقک
- میلگرد خاموت
- میلگرد خرک
- میلگرد ادکا
- میلگرد رکابی
- میلگرد راستا یا سیتکا
میلگرد سنجاقک
از این نوع میلگرد برای مقابله با نیروی برشی استفاده می‌شود. کاربرد عمده این نوع‌ها در ستون‌ها می‌باشد که به صورت دوبل و عمود برهم و برای هم پوشانی تمامی میلگردهای طولی به کار می‌رود. آرماتور سنجاقی یا اصطلاحاً سنجاقک شامل یک میلگرد با دو انتهای خم شده می‌باشد که هر یک از آنها زاویه مختلفی با یکدیگر دارند است.
میلگرد خاموت
فولاد عرضی یا اصطلاحاً میلگرد خاموت برای جلوگیری از شکست زودرس مقاطع پس از ایجاد ترک بر اثر برش خالص مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع این خاموت‌ها نقش انتقال تنش به طرفین یک ترک مورب، به عنوان مسلح کننده بتن کارایی دارند. خاموت‌ها به صورت تنگ بسته و تنگ باز در سازه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مدل را می‌توان از رایج‌ترین خمکاری میلگرد نام برد.
میلگرد خرک
برای قرار گرفتن دو شبکه افقی متوالی با فاصله معین از یک دیگر می‌توان از میلگرد خرک استفاده کرد. این نوع برای ثابت نگه داشتن آنها در یک قاب استفاده می‌شود. همان‌طور که می‌دانید در فونداسیون خاموت کاربرد ندارد به همین دلیل برای آرماتورهای بالایی از میلگرد خرک استفاده می‌شود.
میلگرد ادکا
از این نوع میلگرد برای تحمل نیروی برشی و برای تحمل لنگرهای منفی در تکیه گاه‌های تیرهای یکسره استفاده می‌شود.
قسمت پایینی و قسمت بالایی میلگرد ادکا وظیفه تحمل کشش‌های ناشی از خمش و قسمت میانی آن وظیفه تحمل کشش‌های ناشی از برش را بر عهده دارد. خمکاری میلگرد در این مدل نسبت به بقیه مدل‌ها تخصصی تر می‌باشد.
میلگرد رکابی
برای نگهداری میلگردهای طولی یا عمودی در امتداد یکدیگر در بتن ریزی‌های دیوار از آرماتور رکابی استفاده می‌کنند. معمولاً از باز شدن انتهای خاموت‌ها رکابی به دست می‌آید.
میلگرد راستا
اگر مقاومت کششی بتن به میزان مورد نظر نرسیده باشد از میلگرد راستا برای جبران کاستی موجوددر مقاومت استفاده می‌شود. این میلگرد یک شاخه با دو انتهای برجسته دارد که نسب به طول میلگرد دارای زاویه ۹۰ درجه می‌باشد. دو شاخه برجسته این نوع میلگرد باعث درگیری هرچه بیشتر بتن می‌شود که در نتیجه افزایش مقاومت کششی را دربردارد. همچنین از این میلگردها برای جلوگیری از ترک، در دیوارها نیز می‌توان استفاده کرد.
انواع روش‌های خمکاری میلگرد
خم شدن میله‌های تقویت کننده می‌تواند با کمک ماشین‌های خم کن در کارگاه‌های ساختمانی، که با کشیدن اطراف محور، اتصالات سرد را خم می‌کنند، انجام شود. اتصالات قطر کوچک را می‌توان به تجهیزات ساده مانند پانل‌های مجهز به یک محور ثابت نیز خم کرد. برای خم شدن میلگردهای قطر بالا به دستگاه خمش نیاز داریم. اتصالات نیز به صورت خمیده و برچسب دار تحویل داده می‌شوند، بنابراین فقط اتصالات در کارگاه ساختمانی لازم است که بافته شود.
آرماتورهای تقویت کننده برای ستون‌ها و تیرها باید در سلول‌ها و اسلب‌ها و دیوارها – در یک شبکه قرار گیرند. اتصالات مقطعی باید برای حفظ موقعیت نسبی آنها با سیم آهنی نرم، گیره‌های مخصوص یا نقاط جوش بسته شوند. برای تقویت آن عناصر ساختاری که به تقویت نیاز دارند، می‌توان از مش فولادی استفاده کرد که به صورت صفحات مسطح یا توپی عرضه می‌شود.
- روش خمکاری دستی میلگرد
- میز کمکی یا میز خمکاری میلگرد
- صفحه خمکاری میلگرد
- آچار خمکاری میلگرد (F)
استانداردها و ضوابط مربوط به خمکاری
قطر داخلی خمها به جز برای خاموت‌های با قطر کمتر از ۱۶ میلیمتر نباید از مقادیر مندرج در جدول زیر کمتر اختیار شود.
خم کردن میلگردها باید تا جای ممکن به‌طور مکانیکی و به وسیلهٔ ماشین مجهز به فلکه خم کن و با عبور در سرعت ثابت انجام پذیرد. این کار باعث ایجاد انحنای ثابت می‌شود. فلکه‌هایی که برای خمکاری میلگرد استفاده می‌شود باید با قطر فولاد مورد نظر یکی باشد.
سرعت خم کردن میلگردها باید متناسب با نوع فولاد و دمای محیطی گزیده شود. سرعت خم کردن میلگردهای سرد اصلاح شده باید به‌طور تجربی و توسط متخصصین تعیین شود. در هوای سرد و در شرایطی که دمای میلگردها از پنج درجه سلسیوس پایین‌تر باشد، باید از خم کردن آنها جلوگیری شود.
به‌طور کلی باز و بسته کردن خمها به منظور حالت دادن مجدد به میلگردها غیرقانونی می‌باشد، مگر در موارد استثنایی که دستگاه نظارت اجازه دهد. در این صورت نیز کلیهٔ میلگردها را باید از نظر ترک خوردگی کنترل کرد. خمکاری میلگرد به قطر ۳۶ میلیمتر به بالا و با زاویه بیش از ۹۰ درجه، به روش‌های خاصی نیاز دارد.
برای خم کردن میلگردهایی که یک سمت آنها در بتن قرار دارد، باید دستگاه نظارتی مجاز بداند یا در طرح مطرح شود. در برخی کارگاه‌ها برای خم کردن میلگردها، به قسمت مورد نظر حرارت می‌دهند که این کار اشتباه بوده و شدیداً مقاومت میلگرد را کاهش می‌دهد.
استفاده از چکش برای ضربه زدن به لوله ای که با آن میلگردها را خم می‌کنند، به دلیل عدم کنترل در شکل نهایی کاری اشتباه می‌باشد. همچنین ممکن است با این روش میلگرد بیش از اندازه خم شده و مقاومت خود را از دست بدهد.
نکات ایمنی در هنگام خمکاری
رعایت نکات ایمنی در تمامی شغل‌ها علاوه بر عدم آسیب دیدگی به اشخاص مورد نظر، باعث می‌شود تمامی مراحل کار به صورت دقیق و بدون مشکل جلو برود. در هنگام خمکاری میلگرد رعایت نکات زیر ضروری می‌باشد:
- اپراتوری که با دستگاه کار می‌کند، باید از وسایل حفاظت فردی مانند دستکش، کفش و عینک استفاده کند.
۲. برای دیدن جزئیات و بالا بردن بازدهی کار، می‌توان در هنگام عملیات خمکاری از روشنایی‌های کمکی بهره برد.
۳. اگر خمکاری توسط دستگاه انجام می‌شود، باید به صورت دوره ای آنها را سرویس کرد.
۴. از قرار دادن فلزات با ضخامت زیاد در بین فک‌های باید جلوگیری شود.
۵. در دستگاه‌های برقی برای جلوگیری از سقوط اشیا روی پدال و شروع به کار کردن دستگاه، باید روی آن محافظ گذاشته شود.
سخن پایانی
خمکاری میلگرد همیشه با دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی همراه بوده‌است؛ اپراتورهای دستگاه خمکاری، علاوه بر بررسی نکات بسیار زیاد و رعایت اصول فنی، باید کار با دستگاه را بصورت کامل یاد بگیرند. در این مقاله، ما تلاش کردیم تا در قدم اول، میلگرد و فرایند خمکاری آن را توضیح دهیم، سپس به نکات مهم و کلیدی برای بهبود فرایند خمکاری پرداختیم. همچنین جدولی را برای بررسی انواع قطر میلگرد و نکات خمکاری مخصوص هر نوع، معرفی کردیم.